Olta Makinelerinin tarihine bakacak olursak, bilinen ilk olta makinesi Çin’de Song Hanedanı’nda keşfedildi, o döneme ait tablolarda olta makinelerinin resmedildiği görülmekte. Bilinen en eski kayıtlar Çin’de, MS 1195 yılına ait olta çizimleri ve tabloları.
Batıda bilinen en eski olta makineleri ise MS 1650 yıllarında İngiltere'de ortaya çıktı. 1760'lı yıllar itibariyle Londra'daki mağazalarda dişli sistemleri olan olta makineleri reklamları yapılıyordu ve balıkçılar için satışa sunulacak kadar yaygınlaştı. Amerika’da ise 1820’li yıllarda üretilmeye başlandığı biliniyor.
Fly Olta Makinesi, bir eldeki fly kamışla ipi sererken diğer elle gerekli uzunlukta ipi serbestçe hareket edebilmesi için makaradan kontrollü bir şekilde boşaltmaya yarar. Bir fly olta makinesinin temel amacı, balıkla uzun süre mücadele ederken ipi toplamak, düzgün ve kesintisiz gerilim (drag) sağlamak ve serme sırasında fly kamışının ağırlığını dengelemektir. Tuzlu su ya da tatlı sularda kullanılan fly olta makinelerinin mekaniği oldukça basittir. Öyle ki 1874'te Vermont Charles F. Orvis tarafından geliştirilen patentli tasarımdan bu zamana, teknik olarak pek az şey değişmiştir. Orvis’in tasarımının temel ilkesi, makaranın yapımında çok hafif metaller kullanmak ve bu metallere çokça delik yapmaktı, bunun sonucunda da makarada toplanan fly olta ipinin, delikli olmayan düz bir yüzeye sahip modellere göre daha çabuk kurumasını sağlayan, daha hafif bir makara modeli ortaya çıktı. İlk tasarlanan fly makinelerde krank kolu sağ tarafa yerleştirilmişti ve drag sistemi yoktu. Drag sisteminin yerine, makara döndükçe tıklayan bir mandal yardımı ile direnç oluşturuluyordu. Drag sisteminin öncesinde makaradan çıkan ip el yordamı ile kontrol ediliyordu. Balığı yavaşlatmak isteyen avcı, sadece eli ile dönen makaranın ağzına baskı uygulardı ("palming the rim " olarak bilinir). Daha sonra, bu mandallı tıklama/tokmak mekanizmaları yerine ayarlanabilir sürüklenme sağlamak için “drag sistemi” geliştirildi. Klasik fly olta makineleri o kadar az değişti ki, zamanında daha hızlı sarım için geliştirilen dişli sistemleri ile her turda farklı hızda sarım yapan 2: 1 veya 3: 1'lik makineler üretilmesine rağmen, balıkçılar gereksiz masraflı ve kafa karıştırıcı olduklarını düşünerek pek ilgi göstermedi. Bunun yerine sarım hızını ayarlamak için daha büyük ya da daha küçük makaralı olanları kullanmayı tercih ettiler. Eski tek yöne takılabilen kolların aksine modern makinelerde bu kollar her iki tarafa da takılabilecek şekilde tasarlandı ve geliştirilen drag sisteminin oluşturduğu ısı sorunun önüne geçmek için metal malzemeler yerine ısıya dayanıklı hafif kompozit malzemeler kullanılmaya başlandı.
Fly olta makinelerinin tuzlu su için geliştirilen modelleri özellikle okyanus ortamında kullanılmak üzere tasarlanmıştır ve tatlı su makinelerinden çok daha büyük gövdeye ve çapı daha büyük makaraya sahiptirler. Büyük okyanus balıklarının baskılarına ve uzun süren mücadelelerine dayanmaları için tasarlanmışlardır, korozyona engel olmak için, tuzlu suya dayanıklı alüminyum çerçeveler ve makaralar, elektroliz kaplı veya paslanmaz çelik parçalar, sızdırmaz ve su geçirmez rulman ve tahrik mekanizmaları kullanır.
Fly makineler basit, manuel ve tek düze tasarımlardır. Makaranın yanındaki kolu döndürerek, genellikle 1: 1 oranda geri sarım sağlarsınız (makara kolunun bir tam devri makaranın bir devrine eşittir). Fly olta makineleri oldukça basittir ve diğer olta makinelerinden çok daha az parçaya sahiptir. Makinenin dış kısmında, makaranın serbest bırakılması ve drag ayarlaması için kullanılan iki seviyeli düğme vardır.
Baitcasting Olta Makinesi, (yem atma makinesi – döner bobin makinesi) geleneksel bir olta makinesi modelidir, çarpan dişli yapısına sahip bir makine modelidir, dişli bir yatak destekli döner makara krank kolunun tek bir devri ile makaranın birden çok devrini sağlar. Yem atma makarası, çubuğun üst kısmına monte edilir, Baitcasting Olta Makinesi, 17. yüzyılın ortalarında çıkmış ancak 1870'li yıllarda amatörler tarafından yaygın biçimde kullanılmıştır. İlk Baitcasting Olta Makinelerinin dişlileri genellikle pirinç veya demirden, kasa ve makaraları ise gümüş, pirinç ya da kauçuktan yapılırdı ve çarpan dişli sistemine ya da drag (sürükleme) sistemlerine sahip değillerdi, makine kolunun her bir turuyla makarada 1 tur dönerdi ve balıkçılar makineden çıkan ipin kontrolünü baş parmaklar makaraya bastırarak sağlarlardı. 1870'lerin başlarında, bazı modellerde makarayı monte etmek için rulman kullanıldı ancak rulman ile serbest dönen makaranın kullanımı zorluklar çıkardı. Makaranın serbestçe salınımını önlemek için makaraya baskı uygulayan bir mandal 'tıkırtı' mekanizması kullanıldı ancak bu bir drag olarak düşünülmemişti. Sonraları kullanımı artan bu tıkırtı mandallı olta makineleri balıkçıların oltayı sabit bir yere bırakarak avlanmalarına olanak sağladı. Makara döndükçe çıkan tıkırtı sesi, balığın oltaya yakalanıp ipi çekmesi sonucu dönen makaranın tıkırtı çıkararak balıkçıları uyarmasını sağladı.
Olta makinelerinin çoğu olta kamışının altına asılı olarak monte edilir, bu atışı ve kullanımı oldukça kolay bir yöntemdir ve bu pozisyonda yer çekiminin üstesinden gelmek için herhangi bir bilek gücü gerekmez. Baitcasting makinenin olta kamışının üzerine yerleştirilme sebebi atış esnasında makaraya başparmak ile bastırarak kontrol edilmeleriydi ve atıştan sonra sarımda ya da balık yakalandığında ters çevrilerek kullanılırdı. Ancak sonraları birçok balıkçı hep üst kısımda kullanmayı tercih etti ve krank kolu ve dişli yerleşimi de ona göre yapıldı. Baitcasting makinelerin “basık” yassı olarak tasarlanmalarının sebebi olta kamışına oldukça yakın durmalarını sağlamaktır. Üstte duran makine sürekli olarak aşağı dönme eğilimdedir ve bu da zamanla bileği yorar. Bu sebeple baitcasting makineler yassı olarak dizayn edilirler ve baitcasting olta kamışlarının makine yatağının hemen altında bir tetik bulunur, Baitcasting makarasına konan başparmak ve alttaki tetiğe konan bir tetik yardımı ile tutuşu kolaylaştırılarak, ergonomi kazandırılmıştır.
Bugünkü baitcasting makinelerin çoğu alüminyum, paslanmaz çelik ve / veya sentetik kompozit malzemeler kullanılarak üretilmektedir ve geri sarımda kendiliğinden kapanan makara ağzı, ip salınımını kontrol eden manyetik ya da santrifüj fren kontrolü, ayarlanabilir drag sistemi, (7.1 / 1) bir turda 7.1 oranına kadar sarım yapabilen hızlı dişli sistemleri gibi teknolojilerle donatıldılar. Baitcasting makinelerde makara hareketlidir, atış esnasında makara serbest bırakılır ve atılan yem ağırlığı ipi çekerek makarayı ters yönde döndür ancak ipin salınımıyla makarada oluşan momentum ipin hareketi dursa da makaranın dönmesine sebep olur. Bu durumda makara, makinanın içine fazladan ip boşaltır ve “kuş gözü” de denilen düğüm sorunları ortaya çıkar. Manyetik fren sistemi ayarı makaranın üzerinde baskı kurarak durmasını sağlar ve düğüm sorunlarının önüne geçer ancak atılan yem ağırlığı makaranın dönme hızını değiştireceği için atış kontrol sistemi de yeme göre ayarlanmalıdır. Farklı tur oranlarında dişli sistemleri ile hızlı sarım yapabilen ya da büyük balıklarla baş edebilmek için yüksek tork üretebilen seçenekler ortaya çıkmıştır. Baitcasting makineler hemen hemen tüm örgü olta ipi ya da misina türleri ile iyi sonuçlar verir.
Baitcasting makinanın kullanımı oldukça kolaydır ancak diğer olta makinelerinden sonra alışması biraz zaman alabilir, atış pozisyonunuzu aldığınızda baş parmağınızla makaranın serbest dönmesini sağlayan mandalla basıp, serbest kalan makaranın dönmesini önlemek için aynı zamanda makaraya da bastırın. Kamışı omzunuzun üzerinden arkaya doğru uzatın ve öne doğru hızlıca savurun. Kamışın ucu atış yapmak istediğiniz yöne geldiğinde başparmağınızla tuttuğunuz makarayı bırakarak ipin serbestçe çıkışını sağlayın. Her ne kadar yardımcı manyetik freni ayarlasanız da başparmağınızı makaranın üzerine tutarak, yem yeterli mesafeye ulaştığında makarayı durdurmak için hafifçe bastırın. Modern santrifüjlü ve / veya manyetik frenleme sistemleri makarayı kontrol etmeye yardımcı olsa da bir baitcasting makinesini kullanmak ve en iyi sonuçları elde etmek için birtakım incelikler ve tecrübe gereklidir.
Konvansiyonel Olta Makineleri ya da Çıkrık Makineler; sistemsel olarak baitcasting olta makaralarına oldukça benzerler fakat kullanıldıkları avlar gereği yapıları oldukça büyüktür. Çıkrık makinelerin “yıldız kalamalı” ya da “sürgü kalamalı” iki farklı türü vardır. Yıldız kalamalı modellerde kalama ayarı yapmak için yıldız şeklinde kolları çevirirsiniz. Sürgü kalama modelinde ise kolu ileri ya da geri hareket ettirerek kalama ayarı yapabilirsiniz. Atış yapmak istediğinizde yıldız kalama modellerinde makarayı serbest bırakmaya yarayan bir mandal bulunurken, sürgü kollu modellerde kalama kolu kullanarak makara serbest bırakılır. Konvansiyonel olta makineleri atış için tasarlanmamışlardır. Küçük modelleri de olsa denge ve ergonomileri atış yapmaya müsaade etmez. Genellikle hareket halinde bir teknenin arkasından bırakılarak dökülürler ya da derin avlarda doğrudan dibe batan yemlerde kullanılır. Konvansiyonel makineler büyük balıklar ve açık denizlerde kullanılmak üzere Trolling ya da Jigging avlarında kullanılmaları için geliştirilmişlerdir ve kısa kalın gövdeli trolling ya da jigging olta kamışlarına monte edilirler.
Sabit makaralı olta makineleri olarak bilinen Spinning olta makineleri ilk olarak 1870'li yılların başında, Kuzey Amerika’da kullanılmaya başlandı. Baitcasting makinelerin hafif yemleri ve Fly olta makinelerinin daha ağır yemleri atmakta yetersiz kalmaları sonucu geliştirildi. Olta kamışının alt kısmına monte edildikleri için kullanımı ve ergonomisi diğer makinelere göre oldukça rahat olan Spin Olta Makineleri ağırlık dengesi konusunda oldukça iyi sonuçlar vermektedir. Aynı ağırlıktaki hareketli makaraların aksine, çok daha fazla makara kapasitesi olan sabit makaralı modeller, daha hafif ama daha güçlü oldukları için ve hareketli makaralarda sıkça yaşanan kuş gözü gibi sorunların önüne geçtikleri için kullanımı hızla yaygınlaştı. Atış esnasında ip ya da misinanın dökülmesi için makarayı çevirmek zorunda olmaması, ip ya da misinanın atış yönüne doğru dik duran makaradan serbestçe boşalması daha hafif yemlerin atılmasını da oldukça kolaylaştırdı.
Spin makinalarda makara kendi ekseni etrafında dönmez, sabit durur ve içinde ki dişli sistemi sayesinde sadece ileri ve geri yönde hareket eder. Sarım işlemini makara etrafında dönen bir tel mekanizması üstlenir. Kolu çevirdiğinizde makara etrafında dönen tel ip ya da misinanızı merkezde duran makaraya sarar. İleri geri hareket eden makara ise sarılan ip ya da misinayı makara üzerine sık ve düzgün bir şekilde istifler.
Atış anında yemin gideceği mesafeyi ayarlamak için ve ipin çıkışını yavaşlatmak ya da durdurmak için, ip ya da misina işaret parmağı ile kontrol edilir. Spin makinelerde sarım yapılırken makaraya daha sıkı istiflenir ve gevşek ip ya da misina kalmaz ve buda düğümlerin ya da dolaşma gibi sorunların önüne geçer ancak makaraya olması gerekenden fazla sarım yapıldığında kusma dediğimiz sorunlar yaşanır.
500, 1000’lik ebatlardan 30,000’lik ebatlara kadar birçok alternatifle karşımıza çıkan Spinning Olta Makineleri zamanla geliştirilerek diğer tüm olta makinelerinin avantajlarına sahip hale gelmiştir. Kullanımları, en hafif takımlarla yapılan LRF avlarından, OFFSHORE açık deniz avlarına kadar birçok av disiplininde yaygınlaşmıştır.
Spin Olta Makinenizin kılavuz telini açarak, ip ya da misinayı işaret parmağınızla kavrayın ve ardından kamışınızı arkaya doğru uzatın. Kamışınızı yemi atacağınız yöne doğru savurun. Yem ivme kazandığında ve kamışınızın atış yapacağınız yöne doğrulduğunda parmağınızla kavradığınız olta ip ya da misinanızı bırakın. İşaret parmağınızı, attığınız yemi yavaşlatmak ya da durdurmak istediğinizde tekrar ip ya da misinaya bastırmak için yakın tutun. Geri sarmak için krank kolunu çevirmeniz yeterli, kolu çevirdiğiniz anda tel otomatik kapanacaktır ancak kılavuz telini, sarmaya başlamadan önce elinizle kapatmanız makinanız için daha sağlıklı olacaktır.
Spin Olta Makinesinin Temel Parçaları
Kalama (drag) mekanizması tahrik mili ile makara arasına yerleştirilmiş pul ve rondelalardan oluşur, kalama kapağını sıkıştırdığınızda pulların üzerindeki baskı artar ve baskı arttıkça pullar ve rondelalar arasında ki dirençte o kadar yüksek olur.
Kalama pulları genellikle çelik, teflon, karbon elyaf, diğer takviyeli plastikler veya metal alaşımları gibi malzemelerden üretilmektedir.
Büyük balıklar çok fazla çekme gücü üretebildiklerinden, daha düşük kuvvetler için tasarlanan makinelere göre, daha yüksek baskı için yüksek kalama kuvvetlerine sahip makineler, daha güçlü ve daha ısıya dayanıklı malzemeler kullanır.
İyi bir kalama mekanizması tutarlı, dayanıklı, pürüzsüzdür (sarsıntısız) ve ilk salıma başladığı andan son ana kadar aynı dirençte kalabilmelidir.
Sabit makaralı olta makinelerinde iki tip, ön veya arka kalama sistemi vardır. Daha iyi performans sunan ön kalama mekanizmaları mekanik olarak daha basittir, genellikle performans açısından daha tutarlıdır ve daha yüksek sürtünme kuvvetlerine sahiptir. Makinenin arkasında kalama ayarlama vidası olan (arkadan kalamalı) modeller mekanik olarak daha karmaşıktır ve kalama mekanizması makaraya değil tahrik milinin kendisine baskı uyguladığı için ön kalama kadar hassas ve pürüzsüz değildir ama av sırasında daha kolay ayar yapma olanağı sunar.
Spincast Olta Makinesi; geleneksel sabit makaralı spin olta makinelerinde karşılaşılan kusma, düğüm gibi şikayetleri azaltırken, baitcast makinelerde karşılaşılan gevşeklik ve denge sorununu çözmeye yönelik bir tasarımdır. Bu makineler için Spinning ve Baitcasting Olta Makinelerinin bir harmanı diyebiliriz. Spin makinelerde olduğu gibi, ip ya da misina serbestçe sabit makaradan çıkar ve bu sebeple hafif yemlerle kullanılabilir. Bununla birlikte, atış ya da sarım için kullanılan klavuz teli mekanizmasını ortadan kaldırır. Olta kamışının alt ya da üst kısmına monte edilebilen spincast makinelerde farklı olarak, makaranın dışında makarayı koruyan ve merkezinden ip ya da misina geçen bir koni vardır. Koninin içinde makara ve sarım yapmayı sağlayan ters bir makara daha vardır. Biraz karmaşık mı oldu?
Spin makineler gibi bir sabit makara, onu içine alan döner bir kapak ve tamamını koruyan bir koni dış kapak düşünelim, sarım esnasında makara sabit durur, makarayı saran kapak döner ve kapağın üzerinde bulunan tırnak ip ya da misinayı kavrayarak merkezde duran sabit makaraya sarar. Atış esnasında bir mandala basarak bu tırnağı devre dışı bırakırız ve ip takılmadan serbestçe dışarı çıkar. Atış sırasında koni ya da iç makaraya sürtünen ip ya da misina, spin makinelere oranla atış mesafesini azaltabilir ancak mesafe olarak yeterli performansı yakalayabiliyoruz. Makara kapasitesi olarak aynı boyutta diğer makinelere göre daha az ip ya da misina sarabiliriz ancak tatlı su avlarında bu çok büyük dezavantaj oluşturmaz ama uzun mesafe ya da derin su avlarında ihtiyacımızı karşılamaz. Diğer makineler gibi, kalama (drag), rotasyon manivelası (anti-reverse) ve manyetik frenleme gibi teknolojileri barındırarak kullanımı ve avlanmayı kolaylaştırırlar. Özellikle kullanım kolaylığı ve ip ya da misina sorunlarının önüne geçmesi sebebi ile yeni başlayanlar için oldukça ideal olan spincast makineler, tek elle kullanım avantajları ile zor bölgelerde rahat bir av için de tercih edilebilir.
Makaranın arka tarafındaki bir düğmeye basmak, hat alma işlemini devre dışı bırakır ve daha sonra, hattın makaradan çıkmasına izin vermek için ileri atlama sırasında düğme bırakılır. Cazibesini istediğiniz konumda durdurmak için düğmeye tekrar basıldı. Sapı döndürdükten sonra, alma pimi derhal satıra geçer ve makara üzerine sarar.
